Polecamy
1. BIADACZ k. Kluczborka – Kościół Rzymskokatolicki św. Józefa Robotnika
Pierwsza wzmianka o kościele w Biadaczu pochodzi z 1541 roku. Wówczas była to świątynia drewniana. Dzisiejszy kościół został wybudowany w latach 1842-1843 według koncepcji Normalkirche, czerpiąc z gotowych wzorów wypracowanych przez Schinkla i jego współpracowników. Kościół w Biadaczu został wzniesiony jako świątynia katolicka, następnie do 1945 r. ewangelicka, obecnie jako kościół filialny Parafii Rzymskokatolickiej w Bąkowie.
2. BRZEG – Kościół Rzymskokatolicki pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
W wyniku działań rekatolizacyjnych do Brzegu sprowadzono zakon jezuitów. Otrzymali oni siedzibę w sąsiedztwie zamku piastowskiego. Tam też w latach 1735-1739 wznieśli swoją świątynię w stylu barokowym, z interesującym wystrojem, którego najważniejszymi elementem są iluzjonistyczne freski nawy i prezbiterium autorstwa Johanna Kubena.
W wyniku wojen śląskich (1740-42, 1744-45, 1756-1763) protestanckie Prusy zajmują Śląsk. Jezuici, dotychczas cieszący się poparciem Habsburgów i administracji państwowej w swoich działaniach budowlanych, tracą możnych protektorów. W tej sytuacji niemożliwe stało się ukończenie fasady kościoła pw. Świętego Krzyża. W XIX w. podejmowano kroki zmierzające do ukończenia budowli.
W 1832 r. K. F. Schinkel dokonał oględzin kościoła i na podstawie rysunków inspektora Wartenberga zaprojektował nową fasadę kościoła i w następnym roku przesłał kolegium kościelnemu plany. Projekt odpowiadał postawionym przez zamawiających warunkom finansowym, bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz prostoty konstrukcji. Śmiały projekt dwuwieżowej fasady znacząco różnił się od barokowej formy świątyni. Miała zostać wzniesiona częściowo z nietynkowanej cegły, z charakterystycznymi łukami pełnymi w zwieńczeniach okien i portalu wejściowego. W dalszych pracach planistycznych, wielkiego architekta wspomagał inspektor Wartenberg. Projekt Schinkla nie został zrealizowany.
Był to jeden z przykładów myśli architektonicznej Schinkla zaliczanych do późnego okresu jego twórczości, w którym jego styl ewoluował w kierunku neogotyku. Projekt został utrzymany jeszcze w stylistyce Rundbogenstil, jednak zastosowanie nietynkowanej cegły może przywodzić na myśl późniejsze budowle neogotyckie i neoromańskie.
Dopiero w drugiej połowie XIX w. powrócono do pomysłu dokończenia kościoła katolickiego w Brzegu i w 1856 r. wzniesiono dwuwieżową fasadę nawiązującą do form barokowych.
3. KLUCZBORK – dawny Zakład Dla Ubogich
Monumentalny Dom Ubogich wzniesiono w latach 1776-1779 według projektu Karla Gottharda Langhansa, wybitnego architekta epoki klasycyzmu. Budynek spłonął w 1819 r. Odbudowę powierzono radcom budowlanym Elsnerowi i Krauzemu, pod kierunkiem berlińskiej Wyższej Deputacji Budowlanej. Ostateczne plany odbudowy z uwagami Schinkla zrealizowano w latach 1820-1823, kiedy to odbudowano południowe skrzydło kompleksu. Skrzydło północne zostało ukończone w 1826 r. W ramach odbudowy zachowano w nieco uproszczonych formach klasycystyczne założenie zaprojektowane przez Langhansa.
Obecnie, po rewitalizacji, jest to budynek wielofunkcyjny, mieszczący m.in. biura.
4. KURZNIE – Kościół Rzymskokatolicki pw. św. Judy Tadeusza
Kościół w Kurzniach sięga swoimi dziejami średniowiecza. W latach 1534-1945 był ewangelickim kościołem parafialnym. Dawny kościół drewniany na pocz. XIX w. znajdował się w katastrofalnym stanie. W 1811 r. inspektor budowlany Fritsche z Brzegu opracował wstępne plany. Projekt zlecono Karlowi F. Schinklowi, który zaproponował klasycystyczną świątynię w formie rotundy, nawiązującej do budowli epoki fryderycjańskiej. We wnętrzu miały się znaleźć empory obiegające całe wnętrze, ambona oraz zlokalizowany centralnie ołtarz. Całość miała być zwieńczona lekką, podwójną kopułą z latarnią. Projekt ten nie został zrealizowany.
Powrócono do koncepcji Fritschego, ale ze zmianami zaproponowanymi przez Schinkla. Powstał nieduży kościół salowy, utrzymany w tradycji śląskiego ewangelickiego kościoła kaznodziejskiego. Proste wnętrze zostało wyposażone w ołtarz ambonowy i empory zdobione polichromią w technice mazerunku. Bryłę budynku flankują dwie niższe przybudówki mieszczące kruchtę ze schodami na emporę oraz zakrystię. Całość wieńczy wysoki dach z centralnie umieszczoną niewielką dzwonnicą, w której umieszczono dzwon z 1532 r. Elewacja łączy harmonijnie elementy klasycyzmu i stylu schinklowskiego.
Wnętrze kościoła zmodernizowano w ostatniej ćwierci XIX w. Usunięto ołtarz ambonowy i zastąpiono go neogotyckim ołtarzem fundacji dziedzicznego sołtysa Gottloba Kuki i jego żony Susanny (1883) oraz wolnostojącą amboną. Na emporze znajdują się neogotyckie organy firmy Schlag und Söhne ze Świdnicy. Po 1945 r. wnętrze przystosowano do potrzeb kultu katolickiego. Z kaplicy zamkowej w Karłowicach przeniesiono obraz objawień Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Marii Małgorzaty Alacoque. Późniejsze lata przyniosły kolejne zmiany w wystroju wnętrza kościoła, związane m.in. z okresem posoborowym (usunięcie ambony).
Kościół pw. św. Judy Tadeusza (kościół filialny Rzymskokatolickiej Parafii w Karłowicach) został poddany gruntownej konserwacji i renowacji. W 2018 r. prace objęły elewację, stolarkę okienną i drzwiową, dachy z dzwonnicą, monitoring i oświetlenie, a także otoczenie kościoła (zadanie współfinansowane ze środków unii Europejskiej w ramach zadania „Ochrona, promocja i rozwój dziedzictwa kulturowego na obszarze Stobrawskiej Strefy Rehabilitacji i Rekreacji – część południowa”). W 2021 r. poddano konserwacji wnętrze kościoła przywracając kolorystykę empory, stropów i ścian w ramach projektu „Zachowanie dziedzictwa kulturowego architekta Karla Friedricha Schinkla w gminie Popielów - renowacja zabytkowego kościoła w Kurzniach i działania edukacyjno-informacyjne w województwie opolskim”.
5. NOWY LAS – Kościół Rzymskokatolicki pw. Jadwigi Śląskiej
Kościół katolicki w Nowym Lesie wzniesiono w miejsce starszego, który był już za mały dla potrzeb parafii. Plany autorstwa inspektora Wollenhaupta w 1819 r. trafiły do Wyższej Deputacji Budowlanej w Berlinie, tam zostały poprawione i zmienione przez Schinkla wraz z zespołem. Jego dziełem był projekt kościoła na planie krzyża, z obszernym transeptem oraz prezbiterium zamkniętym sporą absydą. Zakładał on zachowanie dolnej partii wieży i części ścian nawy starego kościoła.
Zewnętrzny wygląd kościoła został ukształtowany z użyciem typowych środków stylu schinklowskiego: okna i drzwi zamknięte łukiem pełnym oraz podziały poziome przy użyciu gzymsów. Wnętrze również posiadało ślady osobistego zaangażowania Schinkla. Według jego projektu wykonano m.in. chór muzyczny, skomplikowane technicznie sklepienie na gurtach w półokrągłym prezbiterium.
Prace rozpoczęto w czerwcu 1819 r., a zakończono wraz z konsekracją kościoła 15 października 1826 r. W trakcie realizacji wiele odstępstw od urzędowych planów prowadził inspektor Wollenhaupt, nadzorujący budowę.
6. OPOLE – Ratusz oraz pozostałości po budynku starej Rejencji przy Placu Wolności
K. F. Schinkel związany był z dwiema ważnymi budowlami Opola: ratuszem miejskim i budynkiem rejencji opolskiej.
W latach 1818-1820 r. prowadził nadzór nad remontem i przebudową ratusza po pożarze, który strawił budowlę i spowodował znaczne straty. Ze starego ratusza zachowano jedynie wieżę i część murów. Pierwotny projekt Ernsta Samuela Friebla został poddany gruntownej rewizji przez Schinkla wraz z zespołem, który opracował nową koncepcję fasady budynku. Została ona ujednolicona dla starszej i nowszej części budynku oraz zrealizowana zgodnie z projektem.
Ratuszowi nadano wygląd nawiązujący do czternastowiecznych pałaców florenckich, zaś otwory okienne i drzwiowe w dolnej partii budynku zwieńczono łukiem pełnym. Wygląd zewnętrzny ożywiała pseudorustyka wykonana w tynku oraz arkady, charakterystyczne dla stylu schinklowskiego. Mury zwieńczono attyką skrywającą dach, wzorowaną na znajdującej się w starej części ratusza, składającą się z powtarzającego się motywu rybiego ogona. Pozostawiono bez zmian wieżę ratuszową w renesansowo-barokowym kostiumie.
Wprowadzony przez Schinkla ujednolicony wygląd fasady ratusza był twórczo rozwijany przy późniejszych remontach i modernizacjach siedziby władz miejskich. W latach 60 XIX w. przebudowano wierzę nadając jej kształt nawiązujący do Palazzo Vecchio we Florencji. W 1933 r. rozebrano przylegające do ratusza kamienice, w wyniku czego runęła wieża ratuszowa. W następnych latach odbudowano wieżę w kształcie nadanym w latach 60 XIX w., dobudowano skrzydło o uproszczonych formach architektonicznych oraz odsłoniętej fasadzie budynku nadano schinklowski charakter. Taki kształt ratusza przetrwał okres wojenny i zachował się do dziś.
Kolejnym owocem działalności Schinkla był Stary Pałac Rejencji przy obecnym Placu Wolności. Plany budowli powstały w 1824 r., lecz nie zostały zrealizowane. Miała to być obszerna budowla o szerokiej 15-osiowej fasadzie i trzech kondygnacjach o zróżnicowanej wysokości. W środkowej części fasady zaplanowano portyk kolumnowy, zaś fasada miała być zdobiona rustyką.
W późniejszym czasie wykonano projekt, który został zrealizowany w latach 1830-1833. Postępy budowy prowadzonej przez mistrzów budowlanych Gabriela i Krügera oraz nadzorowane przez radcę Krausego osobiście wizytował Schinkel podczas podróży po Śląsku w 1832 r. Była to duża, czterokondygnacyjna budowla, utrzymana w tradycji klasycystycznej, z harmonijną grą podziałów poziomych i pionowych. Piętnastoosiowa fasada została ożywiona lekko występującym ku placowi pięcioosiowym ryzalitem środkowym, którego górne kondygnacje przełamywały miarowy takt okien. Dolną kondygnację ozdobiono rustyką. Za budynkiem głównym znajdowało się skrzydło utrzymane w tej samej stylistyce oraz budynki pomocnicze.
Budynek stanowił siedzibę władz Rejencji Opolskiej utworzonej w 1816 r. W okresie plebiscytowym mieściła się w nim Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa dla Górnego Śląska pod przewodnictwem gen. H. Le Ronda. W 1945 r. został spalony i nie został odbudowany. Ruiny rozebrano w 1955 r.
7. OTMUCHÓW–WÓJCICE – Kościół Rzymskokatolicki pw. św. Andrzeja
Dzisiejszy kościół w Wójcicach zastąpił wcześniejszą budowlę murowaną zaopatrzoną w drewnianą wieżę-dzwonnicę. Pierwotne plany kościoła katolickiego w Wójcicach wykonał radca budowlany Nixdorf z Kłodzka w 1811 r. Wyższa Deputacja Budowlana w Berlinie, kierowana przez Schinkla, dokonała zmian w projekcie w 1812 r. i skierowała go do realizacji. Ze względu na niewyjaśnione kwestie patronatu nad kościołem i związanych z tym spraw finansowych budowa została zawieszona. Następnie wybuchł spór pomiędzy Dolnymi i Górnymi Wójcicami o ostateczną lokalizację kościoła. Ostatecznie kościół ukończono w 1823 r. i w tym samym roku został on konsekrowany. Wnętrza ukończono w 1824 r.
Kościół zachował swój kształt nadany pod kierunkiem Schinkla. Jest to budowla bazylikowa, składająca się z prezbiterium, nawy głównej i dwóch naw bocznych oraz wieży. W wyglądzie zewnętrznym zwracają uwagę typowe cechy stylu schinklowskiego: okna zamknięte łukiem pełnym oraz boniowanie. Fasada została wzbogacona podziałami poziomymi oraz głęboko osadzonymi otworami okiennymi ujętymi w obramowanie ukształtowane uskokowo oraz zamkniętymi łukiem pełnym. Wnętrze, którego projekt zrealizowano z odstępstwami zaproponowanymi przez inspektora Wollenhaupta, nie przypadło do gustu Schinklowi, który wizytował obiekt w 1832 r.
W 1945 r. w miejscowości osiedlili się wysiedleńcy z Łopatyna w województwie tarnopolskim na Kresach Wschodnich. Za ich sprawą w 1946 r. do kościoła sprowadzono słynący łaskami obraz Matki Boskiej Łopatyńskiej, ukoronowany koronami papieskimi w 1986 r.
8. OZIMEK – Kościół Ewangelicko-Augsburski pw. Jana Chrzciciela
Karl F. Schinkel opracował projekt nowego kościoła ewangelickiego w Ozimku, wówczas znanym jako Malapane, ważnym ośrodku hutniczym we wczesnej fazie epoki industrialnej. Wspólnota ewangelicka Ozimka związana była ściśle z zakładami hutniczymi. Schinkel zaprojektował niewielką świątynię salową, z prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą, bez wieży, z fasadą ozdobioną portalem i rozetą. Całość była utrzymana w schinklowskim Rundbogenstil, szerzej znanym z późniejszych tzw. Normalkirche.
W 1819 r. położono kamień węgielny pod budowę kościoła, zaś budowlę ukończono i poświęcono w niedzielę Judica (8 kwietnia) 1821 r. W latach 40 XIX rozbudowano kościół dodając wieżę, której nadano wygląd nawiązujący do stylu Schinkla.
Schinkel zaprojektował również wyposażenie kościoła. We wnętrzu znalazło się wiele elementów wystroju, w tym empora, wykonanych z żeliwa i odlanych w miejscowej hucie. Wyposażenie wnętrza zostało zniszczone przez pożar w 1988 r. Do dziś zachowała się balustrada chóru oraz obramienia okien.
9. STARE SIOŁKOWICE – Kościół Rzymskokatolicki pw. Św. Michała Archanioła
Historia kościoła w Starych Siołkowicach sięga XVI wieku. Przez wieki była to budowla drewniana. W 1822 r. kościół padł ofiarą wielkiego pożaru Siołkowic. Odbudowę przeprowadzono w latach 1825-1830.
Nie są znane plany architektoniczne kościoła, ani ich autor. Prawdopodobnie wpływ na jego kształt miał Karl F. Schinkel kierujący berlińską Ober-Bau-Deputation, gdyż budowla reprezentuje wiele cech schinklowskiego wzorcowego projektu Normalkiche. Prace budowlane przeprowadził Ernst Samuel Friebel.
W latach 1933-1934 kościół został przebudowany i rozbudowany – przedłużono nawę, wykonano nowe prezbiterium i podwyższono wieżę – z zachowaniem cech stylowych dotychczasowej budowli. W przekształconym wnętrzu wydzielono przy pomocy kolumn doryckich dwie kaplice mieszczące ołtarze boczne. Zachowano część wyposażenia wnętrza z ołtarzami i amboną.
Zachował się oryginalny projekt szafy organów dla kościoła w Starych Siołkowicach. Rysunek powstał ok. 1826 r. Instrument został wykonany w 1828 r. przez organmistrza Johanna Höpke z Oleśnicy.
W późniejszym czasie organy były przebudowywane. Z schinklowskiego projektu zachowała się dolna część szafy organowej z charakterystycznym reliefem. Motyw ten pojawił się we wzornikach dla artystów i rzemieślników wydawanych przez Karla F. Schinkla.
W XX w. kilkukrotnie zmieniał się wygląd wnętrza kościoła pw. św. Michała Archanioła w Starych Siołkowicach. Po przebudowie z lat 1933-1934 zachowano większość dawnego wyposażenia, w tym ołtarz główny i boczne, ale w uproszczonych formach. W latach 60 XX w. przeprowadzono modernizację w duchu posoborowym – usunięto dotychczasowe ołtarze i zastąpiono je polichromiami ściennymi. Od 2012 r. prowadzone były prace rekonstrukcyjne, aby przywrócić dawny charakter wnętrza. Zrekonstruowano ołtarze i ambonę z zastosowaniem zachowanych oryginalnych elementów oraz wykonano nawiązujące do dawnych dekoracje kasetonowego stropu oraz prospektu organowego.
10. STRZELCE OPOLSKIE – Kościół Rzymskokatolicki pw. Bożego Ciała
Do 1945 kościół służył parafii ewangelickiej. W 1823 r. wstępny projekt opracował inspektor Friebel, a Schinkel. dokonał korekt w przedłożonych planach. Budowę ukończono jesienią 1826 r. Zdecydowano się na wzniesienie niewielkiego, prostego kościoła bez wieży, z prezbiterium zakończonym absydą oraz fasadą zwieńczoną trójkątnie, z kruchtą mieszczącą główne wejście i stanowiącą podstawę przyszłej wieży.
W latach 1888-1889 nadbudowano wieżę, która nawiązuje do stylistyki schinklowskiej, ale dzięki zastosowaniu nietynkowanej cegły odznacza się od reszty budowli.
Budowa kościoła ewangelickiego w Strzelcach Opolskich, głównie ze względów finansowych, nastręczała wielu trudności dla młodego zboru w tym mieście. Teren pod budowę podarował właściciel miasta hrabia Redern, zaś środki finansowe przekazał król pruski Fryderyk Wilhelm III, który objął również prawo patronatu.
W 1823 r. wstępny projekt opracował inspektor Friebel pod nadzorem berlińskiej Wyższej Deputacji Budowlanej kierowanej przez Schinkla. Wielki architekt dokonał korekt w przedłożonych planach. Budowę rozpoczęto w marcu 1825 r. i powierzono ją mistrzowi Korbowi z Opola. Kościół został ukończony i poświęcony 29 października 1826 r.
Zdecydowano się na wzniesienie niewielkiego, prostego kościoła bez wieży. Był to kościół orientowany, z prezbiterium zakończonym absydą od wschodu oraz zachodnią fasadą zwieńczoną trójkątnie z kruchtą mieszczącą główne wejście i stanowiącą podstawę wieży. Elewacje boczne zostały wzbogacone oknami zamkniętymi łukiem pełnym, charakterystycznymi dla Schinkla oraz jego naśladowców.
W latach 1888-1889 do zachodniej fasady dobudowano wieżę, która choć nawiązuje do stylistyki schinklowskiej, to jednak dzięki zastosowaniu nietynkowanej cegły odznacza się od reszty budowli. Świątynia służyła wiernym kościoła ewangelickiego do końca lat 70 XX w., a od 1982 r. jest kościołem filialnym parafii rzymskokatolickiej pw. Św. Wawrzyńca. W latach 1982-1985 została poddana generalnemu remontowi i przystosowaniu do potrzeb liturgii katolickiej.
Opracowano na podstawie źródeł:
